Eva, Si Adan Ag iba Pa nga Mga Binaeaybay (ni Melchor Cichon)

Eva, si Adan

Bangud ginabot ka eang kuno sa gusok ni Adan
Agod may anang hampang-hampangan,
Maistorya-istoryahan ag mapautwas-utwasan
Sa oras nga anang kinahangean
Hay abu eon nga ngaean
Ro andang ginsueat sa imong daean:
Salome, Magdalena, Maria Clara, Bagyo Esyang.
Bangud mahuyang kuno ring dughan,
Maski ro bagyo nga makaeuka't butong
Ag makapaeunod it barko
Hay ginapapangaean man gihapon kimo.
Pero owa madumdumi't mga eaki
Nga maski si Mark Anthony
Hapatiyog-tiyog ni Cleopatra
Maski sa guwa it kama.
Owa nanda madumdumi nga si Gabriela gali
Ro nagpahaba't daean ni Diego Silang.
Ag sa Edsa kon owa ring kaeambong
Maghigot it rosas sa punta't armalite ni Freddie
Hay basi owa si Cory makasindi't kandila
Sa ermita't Malakanyang.
Mayad gid sanda magpalitik kon paano
Ka eang mapasunod-sunod sa andang ikog.
Owa gid sanda gapalitik kon paano mor magamit
Tanan ring utok, wawas ag hueag
Para kita tanan makatakas sa linaw it utang.
Owa ka gid kuno't kalibutan
Sa pagdumaea't gobyerno o simbahan.
Mayad ka eang kuno maghibi-hibi, magkiri-kiri
Kon magumon ring hilo sa imong saeag-utan.
Kon abu ring hasayran ag kon maghambae ka't
Kontra sa sueondan nga anda man nga hinimuan
Isaea ka ka amasona ag dapat eang nga isilda.
O kon bukon ngani myembro ka't grupo ni Brainda.
Eva, tupong gid eang kamo ni Adan
Sa tanan nga lugar, sa tanan nga butang.
Kon ham-at imo imaw nga ginapagustuhan?
O gusto mo gid eang nga ipadumdom
Nga kon ham-at makapalingkod imaw it leon
Hay ikaw ro anang kaibahan.


Si Ambong, ati

Si Ambong, Ati—maitum.
Kueong ra buhok, gision ra eambong, ga siki.
Gakung-kong, kung-kong ka maeupsi nga eapsag
Gapakalimos sa Jaro Cathedral, sa J.M. Basa Street
Ay gintabog eon ra pamilya sa eugta nga anay ginaayaman nanda’t haeo.
Si Ambong, Ati, maitum, indi kantigo magbasa, indi kantigo magsueat
Maski ka anang ngaean ay sa andang barangay owa’t eskuylahan.
Si Ambong, Ati, ginasinggit-singgitan, ginadela-delaan
It mga unga kun imaw mag-agi sa daean ay maitum.
Ginapahadlok it mga nanay sa andang gatangis nga mga unga.
O sa mga unga nga indi magtueog.
Kon fiesta, ginataw-an si Ambong it salin nga suea
Ginasueod sa plastic o sa bag-ong bukas nga lata.
Kon bukon ngani, ginabagsakan it gate.
Agod makayupyop it sigarilyo, gapamueot si Ambong it upos sa kalye.
Agod makasamit it hamburger o juice sa pakite,
Ginapaeapitan ni Ambong ro nagakaon maski sin-o nga anang maagyan.
Pag-abot it gabii, maeugad si Ambong sa sidewalk o sa waiting shed
Kahulid ka anang maeupsing eabsag—
Mayad eang kun may karton nga banig ag owa’t baha o uean --
Agod magbaskug eon man ra tuhod sa pagpakalimos pagka-aga.
Si Ambong, Ati—maitum. Ra ele-ele, ra hibi, ra pangamuyo
Indi mabatian, indi mabatyagan it gobyerno sa siyudad it tawo.
Ra singgit it tabang hay singgit sa Pluto.
Si Ambong, Ati-- maitum, indi makit-an it atong gobyerno.
Kon Dinagyang, sa selebrasyon etsa pwera si Ambong.
Eutay kuno imaw sa mga bisitang dumueo-ong.
Si Ambong, Ati, maitum, ginatabog it blue guard
Bag-o pa man imaw maka-eapak sa gate it Atrium ag SM Shoemart
Kunta may Gloria nga magbatak kay Ambong sa libtong it kaimueon
Agod sa ulihi ro gobyerno may buwes nga masukot kay Ambong;
Agod sa ulihi makabakae man imaw it Levis o barong
Agod sa ulihi makaeskuyla man sa U.P. ra mga inapo;
Agod sa ulihi owa kana’t magtamay, owa’t magtabog
Kon imaw mag-agto sa SM City ag sa Atrium.
Si Ambong, Ati--maitum. Apo ni Maniwantiwan.
Ag Filipino. Pares kimo, pares kakon.
Kon ham-at owa imaw sa listahan it mga Filipino nga dapat buligan?
Kon ham-at indi imaw makasueod sa atong ugsaran?
Kon ham-at indi naton imaw maagbayan?
Kon ham-at indi imaw makadungan katon magkaon sa restauran?
Siyudad man baea ra’t tawo, indi baea, banwa? Indi baea, banwa?

Sa mga nagkaeabali nga silak

Inay, puwede eon baea kita magpamisa?
Total naga-asaw-asaw eon lang man ag ro baha hay owa eon sa karsada.
Ro linti nga anay nagsiad it eangit hay napaeong eon man.
Ro daeogdog nga anay gabayo kang dughan hay haumpawan eon gid man
Ag ro baybay nga nagwenaeas anay hay nagahueagok eon lang man.
Ro baeangaw nga nagpanago sa kilat ag sa nagahagunos nga hangin
Hay nagahiyumhiyom eon sa sidlangan.
(Pila eon ngani makaron ro baeayran sa misa rikyem?
Si Padre Salve baea gademanda pa gihapon it down payment
Bag-o imaw magsuksok ka anang sutana?)
Sueoron dayon naton sa karsada, sa kaeanasan, sa kagueangan
Ratong mga silak nga nagkaeabali, nagkaeataktak
Sa pageusot sa madamoe ag maitum nga gaeom
Masabwagan eang kita it kahayag.
Kon aton sandang hikit-an
Aton sandang haearan it eab-as ag bag-ong buskad nga sampaguita.
Kon may matipon eon kita nga kuwarta,
Patindugan naton sanda’t graniting rebolto sa plasa.
Toto, indi eang kita anay magpamisa
Ay ro kaagahon hay gaeagiik pa
Ag ro kaeangitan sa bibi’t tueondan,
Sa pageunip it adlaw, hay mapueapuea pa.
Owa’t eabot kara, gabaha pa ro dagsa sa karsada ag sa plasa.
Indi kuno ra malempiyuhan it Metro Aides
Ay sinipa eon sanda
Bangud ro gintagana nga inugsweldo kanda
Hay ginsueod sa ibang buesa.
Toto, mayad pa nga mangamuyo eang anay kita
Nga ro nakaeusot nga silak
Sa maitum ag madamoe nga gaeom
Hay indi nagtiurok sa atong tagipusuon.

 

Indi ko masueat rang pinakamasubo nga binaeaybay
September 11, 2003

Indi ko masarangean nga isueat rang pinakamasubo nga binaeaybay.
Maskin sa tunga-tunga eon ako’t eangit ag eogta.
Ro imong pagsabat it huo kakon sa may baybayon it Boracay
Samtang gatunod ro adlaw hay sapat eon nga akon nga ikalipay.
Indi ko masarangan nga isueat rang pinakamasubo nga binaeaybay.
Paris makaron nga ugsad ro buean ag maeamig ro huyop it hangin it Disyembre,
Sapat eon para kakon nga magpahiyomhiyom.
Disyembre man kato ro primero nimo nga haru kakon.
Indi ko masarangean nga isueat ko rang pinakamasubo nga binaeaybay.
Maskin indi ko eon haeos maabut ring uyahon agod akon nga pislitpisliton;
O mahutikan ka man lang paris tag bag-o pa eang kita nga nagaumpisa ku atongpangabuhi.
Sapat eon nga makatueog ako kon ginakumkum ko ro singsing nga ginsuksuk mo sangtudlo.
Ag kon mag-abot kid man ro oras nga magtunod ro adlaw
Ag ro gabii hay mag-eapnaag sa bilog ko nga kalibutan,
Indi ko man gihapon pagsueaton ro pinakamasubo ko nga binaeaybay.
Madumduman ko eang ikaw, gahiyomhiyom eon dayon ako.

  

Limog it sangka ati

Maeapad nga kaeanasan rang hasayran.

Owa’t eabot ro mga kabukiran

Kon siin ako libre gapangayam.

Nakapaligos man ako sa Akean

Bag-o pa man kaabot ro mga putian.

Nagapailig ako it botong halin sabukid

Hasta sa Kalibo kon siin rang gamutginabaylo

Sa asin, sa ibis, sa dayok ngamadaea ko

Sa amon nga maeamig nga baryo.

Pero pag-abot it mga putian

Rang kalibutan hay gin-islan:

Bukon eon kuno ako ro dag-ana

It mga kaeanasan ag mga kabukiran.

Indi eon kuno ako makakaingin,

Indi man kuno ako makapangaeam

Kon siin rang mga kagueangan natawo

Ag kon siin man ako natawo.

Kon tueokon mo ako maskin anokataeum,

Indi magbaylo rang kueong nga buhok

O rang itom nga panit.

Paris kimo, kon indi mo akopagbatunon nga tawo

Indi man ako mabaylo.

Rang kanta maskin ano ka baskog

O maski ano kanami

Indi mo man gihapon pagpamatian

Ay imo man lang ngaginabungoe-bungoean.

May aton man kuno nga gobyerno

Agod ro tanan hay taw-an itkatarungan;

Pero ham-at kon kami gusto magsueodsa mga istablisimento

Indi pa ngani kami kaabot sa gateginatabog eon kami it mga guard.

May aton man kuno nga mga laye

Agod ro tanan hay may kaginhawahan;

Pero ham-at ro iba may bugas, maysuea

Samtang kami katueok eang?

Nanay Soriang

Samtang nagakaeanta ro mga agagangis

Sa palibot it andang baeay,

Ginatinueok ni Nanay Soriang ro nagakaupos

Nga tatlong kandila sa altar

Nga ginapalibutan it eapoy eon nga

Mga rosas ag orkid.

Nagyuhum imaw pagkadumdom nana

Ku ratong mga mahapdi ag matam-is

Nga mga oras kon siin

Imaw kato hay isaea pa nga duyan, haboe ag hagdan

Ku ap-at nana nga mga onga.

Apang makaron...

Kon hin-uno pa nana kinahangean

Ro mga hakos nanda...

Imaw eon lang isaea

Ro nagatueok sa nagakaupos nga mga kandila

Bangud ro mga onga nana kuno

Hay sobra gid kuno nga kasaku

Sa pag-eagas it kwarta

Sa tindahan it Baclaran,

Sa opisina it Makati,

Sa night club sa Ermita

Ag sa baeay it Intsik sa Hong Kong.

Emergency Room

Pag-abot ni Rubin sa ospital

Nga may Indian pana

Nga gaongot

Sa anang dughan,

Maid-id imaw nga ginpangutana

It gangueob nga admitting clerk:

Ngaean?

Edad?

May asawa?

May obra imaw?

May down payment ka nga daea?

Tanan nga pangutana

Nasabat pa gid man ni Rubin

Owa't eabot sa katapusan

Ay nagapungapunga

Eon ra paginhawa

Ag nagaeutaw-eutaw

Eon ra kalimutaw.

Samtang ro doktor

Sa may pwertahan

Hay nagahutik-hutik

Sa nagapanghuy-ab nga nars.

  

Nagahugot nga Nagahugot

Nagahugot nga nagahugot

Ro hikog sa liog

Ni Mang Pandoy.

Pero sige pa gihapon

Ang pagbasol ni Manoy

Sa nagaluya nga si Mang Pandoy.

Imbes nga buligan kuno siya

Sa paghalog sang hikog

Sa liog ni Mang Pandoy

Sige pa kuno gihapon

Ang pagsininggit sang iya mga kontra

Sa EDSA, sa Mendiola:

Tam na! Sobra na!

Layas na! Now na!

Nagahugot nga nagahugot

Ang hikog sa liog

Ni Mang Pandoy.

Apang didto si Manoy

Sa Australia, sa Amerika

Nagakinadlaw

Kaupod sang mga pinuno

Nga busog ang ila bulsa

Ang ila nga tiyan,

Ang ila espirito.

Apang didto siya

Sa lugar kon diin ang ila nga damgo

Sa punta lang sa ila nga tudlo.

Bal-an niya ayhan

Nga sa kada tulo sang ila pluma

Sa pagpirma sang kuntrata

Nagalubag sa liog

Sang iya mga kasimanwa?

Paano bala magdaog

Ang bahaw-bahaw sa hamtik?

Paano bala makadaog

Si Manny Pacquiao kay Andre de Giant?

Nagahugot nga gahugot ang hikog sa liog

Ni Mang Pandoy.

Gaalipugsa, gawaras,

Gasinggit sa paos niya nga boses:

Diin ang sud-an kag kan-on

Sa kada lamesa namon?

Diin ang sampuna namong duda

Nga gintugan ninyo

Bag-o pa man matumba

Ang mga kaupod namon sa Mendiola?

Nga-a gingapos ang mga kamot

Sang mga peryudista

Kag ginduso sa sulod sang bus

Pakadto sa silda?

O, Trillanes, san-o ka makaguwa?

Buhi pa ayhan si Kumander Pusa?

Gatubo pa ayhan ang bungot ni Waling-Waling?

Nalunok na ayhan sila sang sigbin?

Amo ni ayhan ang among biyaya

O pasalubong sa iya mga paglakat-lakat?

Nagahugot nga nagahugot

Ang hikog sa liog ni Mang Pandoy.

‘Nay…’Nay…sa diin ka?

Manggaranon kita, bukon abi?

Manggaranon kita, bukon abi?

Pangutan-a si Heneral.

Sang milyon man lang ro pabaeon kana

Pagretiro nana, bukon abi?

Pangutan-a ro PAGCOR.

Sang bilyon man lang ro gingastos nanda

Para sa andang pangkape-kape, bukon abi?

Pangutan-a ro GSIS pagbakae

Nanda ku mga obra maestra ni Juan Luna.

Milyon-milyon man lang rato, bukon abi?

Ag kon pangutan-on mo pa

Ro mga big boss it mga pulis,

Masarangan gid naton nga magbakae

It mga helicopter nga nagamit eon it mga herodes

Pero sa bayad nga pangbag-o pa, bukon abi?

Manggaranon kita, bukon abi?

Indi mo eang pagtan-awon

Ro mga suldado sa patag-awayan

Nga nagakamang sa mga eunang

Ag nagasuksok it buhuon nga mga bota.

Ag mga bala nga nagabackfire kon paeukpon nanda.

Pasiplatan mo eang ro mga Ati ag mga Badjao

Nga naga-eubog sa mga binit-karsada.

O ro naga-eugod-eogod nga mga magueang nga nagapila

Sa opisina it GSIS agod magbuoe ku andang pensiyon.

Bangod manggaranon kita,

Owa eon it mga hold-aper, carnaper, pickpoketer.

Owa eon man it tonggresman

Sa atong banwa, bukon abi?

Sugiri kami, banwa, sugiri kami.

Manggaranon kita, bukon abi?

Nabuoe mo?

Pag-uli mo, madam

August 12, 2012

Pag-uli mo, Madam,

Halin sa prisohan,

Gawagayway ring mga supporter

Samtang gasakay ka sa imonglimousine

Sa kuno tiku-tiku nga daean

Samtang ako

Nagapasakit kang ulcer.

Alinon abi ay gabot rang bulsa
Ag owa't bakanti ro probinsiyal ospital
Ay puno't pasiyenti nga may ubo ag dengge.

Ah, hadumduman ko
Ro mga dungganong buaya

Sa tongreso

Sa andang air-conditioned nga kwarto

Igto sanda gaplano,

Gapalitik ku andang ueo

Kon pila ro andang mabuesa

Sa mga masunod nanda nga proyekto.

Tao ngani kon siin nanda ginagasto

Ro minilyon nanda nga pundo

Bilang representanti ku andang mgadistrito.

A, basi ginpatindog it mansiyon

Sa andang kadedang nga pangaywa agpangatlo.

Sa imo nga pag-uli, Madam,

Kabay pa nga imo madumduman

Ro mga pumoeuyo nga ginpasalig mo

Nga may isda ag humay ro kada tawo

Kunta makita mo man ro mgagaeutaw-eutaw nga mga pamaeay
Pag-abot it tinguean ag bagyo.
Kunta makatibawas man ako sa kaimueon
Agod sa pag-uli ko
Rang pamilya hay maghiyum-hiyum man
Kon andang makit-an nga busog man rang buesa.
Ugaling mas mayad pa nga sa World Bank ipahueam
Ro kwarta ni Mang Juan
Ku sa ipatindog it ospital ag eskuylahan.

O ipatadlong ro mga batsihon ngadaean.

O, Madam pwede baea
Nga maghaksanay eon kamo ku tatay ni Mang Juan
Agod ro rally sa Edsa

Ag ro mga basura sa Roxas Boulevard
Indi eon madugangan?

A Letter

John,

I will definitely go home

To our house

Where we can see the clouds

Through the roof.

I'm fed up

With the twinkling neon lights,

But I have not yet paid

For the earrings that I got

From Mama San.

I need them so my tinkling

Will be louder and my hips

Will be heavier.

Don't worry, John,

This Christmas

You and I will create a moon

And through the roof

We two alone

Will grasp its light.

Ana

For Lorena

The bullet that pierced your throat

Did not really stop you

From breathing. You are alive

As the rose that bears flowers

In my garden. Your thorns

Are still there, only they are

Bent. I can still smell your fragrance

Even from the distance.

It is still the same fragrance

That sharpened

The minds of your comrades

In crossing the ravines.

Your adversaries were wrong

In saying that you were silenced.

They are dreaming.

Your lips are clasped

But your voice

Is still reverberating,

Strongly, the squeezing,

And the twisting done

To our people

By our own countrymen.